Vier soorten waarheden

Waarachtige communicatie 10

Er zijn vier verschillende soorten waarheden. Het is zinvol om zoveel mogelijk waarheid te praten om vertrouwen te geven en rust uit te stralen. Dit geeft aan de andere kant ook veel mogelijkheden tot beïnvloeding.

Ik was net aangetreden als lid van het bestuur van school. De voorzitter (Jan) was een oude rot die vond dat de discussie erg lang duurde. Op een gegeven moment schoot hij uit naar een ander nieuw bestuurslid Els: “Als je het niet snapt, kan je beter je mond houden. Volgens mij moeten we nu gewoon X doen”. Els sputterde wat tegen en kreeg nog een keer de volle laag. In de tussentijd was ik alert en schreef mee met wat hij zei. Met een kloppend hart in de keel zei ik: “Jan, je zei net dat als Els het niet snapt ze beter haar mond kan houden. Ik vind dat heel scherp en merk dat ik ervan dichtklap. Zouden we het hier toch even goed over kunnen hebben?” Jan ontplofte. Hij zei: “Wie denk jij wel dat je bent om mij te bekritiseren? Wat weet jij hier nou vanaf. Je bent hier nog maar net!” Ik reageerde (inmiddels rood aangelopen): “Jan, ik zeg je alleen maar hoe het op mij overkomt en niet om jou te kwetsen. Ik ben benieuwd hoe de anderen erover denken en zou graag een rondje willen maken om dit te inventariseren. Peter, hoe denk jij erover?” Ik keek Peter aan en die begon vervolgens te praten. Ik krijg het nog warm als ik aan dat moment terugdenk en realiseer me dat feedback niet altijd makkelijk is.

Waarheid geeft rust

In het vorige fragment uit mijn boek heb ik een aantal professionals gevraagd naar hun beleving van de waarheid. Ik stelde ze de vraag: “Hoe weet jij of iets waar is?” en kreeg veel mooie reacties. Toch zaten er ook een aantal mensen bij die zeiden dat ik wel kan vinden dat iets waar is maar dat een ander daar heel anders over kan denken. Wie heeft dan gelijk, wat is goed en wat is fout? In dit artikel ontrafel ik wat waar is. Daarvoor verdeel ik het totale gebied van waarheden in vier soorten. Op deze manier is duidelijker wanneer we te maken hebben met een waarheid of een mening.

Dit is erg wezenlijk want mensen houden van waarheden. Waarheden geven ons rust; een fundament waarop wij verder kunnen. Het is daarmee erg zinvol om je te bekwamen in het vertellen van alle soorten waarheden. Niet als truc maar als ontwikkelingspad.

Vier soorten waarheden

Als we naar een gesprekssituatie kijken dan zijn er vier zgn. waarnemingsposities te onderscheiden: vanuit het ‘ik’, vanuit de ‘ander’, vanuit een metapositie en vanuit een interpersoonlijk veld. Vanuit ieder van deze posities kan je waarheden en onwaarheden uitspreken:

1^e waarheidssoort, ik: Als ik een waarheid vertel vanuit mezelf dan gaat dat meestal over mijn gevoel. Je zegt wat je leuk vindt en wat je lastig vindt. Je zegt wat iets met je doet. Je vertelt over jouw eigen ervaringen. De ander vindt dit in principe prettig want hij/zij komt iets van jou te weten. Iets wat de ander niet kan ontkennen.

2^e waarheidssoort, over de ander: Ik kan een waarheid over de ander vertellen als het feitelijk blijft. Ik kan bijv. zeggen: “Jij zei net dat deze applicatie niet goed functioneert en daarbij keek je vragend naar Els”. Of: “Je hebt nu drie keer herhaald dat je deze oplossing niet goed vindt en steeds als ik een samenvatting geef, kom je met hetzelfde standpunt in andere woorden.” Ook het spiegelen van emotie hoort bij dit soort: “Ik zie dat je hierdoor geraakt bent”. Heel snel is een uitspraak over het gedrag van de ander niet feitelijk (eerder een interpretatie) en kan je daarmee twijfelen aan het waarheidsgehalte.

3^e waarheidssoort, metawaarheden: dit zijn observaties en feiten die door een camera zouden kunnen zijn vastgelegd. Bijvoorbeeld: “op maandag 3 juli zaten we in deze kamer en bespraken we het voorstel van het UWV. Daarna zijn we aan het werk gegaan om onze reactie te verwoorden en in dit gesprek zijn we aan het bekijken wat iedereen heeft opgeleverd.” Dit lijken triviale herhalingen van wat iedereen weet maar het geeft echt rust.

4^e waarheidssoort, vanuit het interpersoonlijk veld: het veld tussen ons, om ons heen. Deze waarheden zijn vaak magisch. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: “Ik heb het gevoel dat we al een eind op streek zijn met de oplossing maar dat er nog iets anders dwarszit. Iets wat we in onze manier van samenwerken onder ogen moeten zien voordat we dit probleem echt de wereld uit helpen”. Deze waarheden komen vaak vanuit stilte en bij activiteiten waarin mensen goed op elkaar zijn afgestemd (flow). De beschrijvingen van de professionals uit het vorige artikel gaan vaak over dit soort waarheden.

Mening en waarheid

Alle bovenstaande waarheidssoorten kunnen niet worden ontkent; het kan hooguit genuanceerd worden. En een waarheid kan veranderen onder invloed van een waarachtig gesprek. (Lees hier meer over in het vorige artikel). Er zijn wel tal van andere mogelijkheden om te discussiëren: In de figuur staat ook een X: de loshangend onderwerpen. Dit zijn alle onderwerpen waar we iets van kunnen vinden, zoals de pensioenleeftijd en president Trump. Dat kunnen interessante meningen zijn maar het zijn geen waarheden. Als je in discussies over dit soort onderwerpen vraagt: “Kan je met zekerheid zeggen dat dit waar is?” – is het antwoord meestal ontkennend.

Feedback en ik-boodschap

De anekdote bovenaan deze pagina gaat over een heftige feedback-situatie. Als je het goed leest gebruik ik de 1e en 2e waarheidssoort in mijn feedback. In een volgend fragment zal ik uitgebreid ingaan op deze ik-boodschap. Omdat je deze feedback niet kan ontkennen is het een heel krachtige methode.

Mogelijkheden tot beïnvloeding

Soms vinden wij het niet genoeg om de waarheid te vertellen en een open meningsuitwisseling te hebben met anderen. Soms willen wij beïnvloeden, de ander overtuigen van onze mening. Omdat er zo’n grote behoefte van mensen is aan waarheden, is er ook veel vraag naar mogelijkheden om via deze route te beïnvloeden.

Ik geloof dat het goed is om de methodieken van beïnvloeding onder de knie te hebben. Niet zozeer om ze zelf toe te passen maar om te weten wanneer ze door anderen worden ingezet. In mijn boek ga ik uitgebreid in op deze beïnvloedingstechnieken. In een volgend artikel zal ik dieper ingaan op incongruentie; dit is vaak essentieel in het krijgen van vertrouwen van anderen.

In mijn trainingen ga ik dieper in op de mogelijkheden om het gebruik van waarheden te verdiepen en te oefenen met waarheden vanuit het interpersoonlijk veld.

Oefening

Analyseer welke vormen van waarheid jij gebruikt in gesprekken (op het werk). Waar voel jij je prettig bij en wat weerhoudt je om de andere vormen ook te gaan inzetten?