Je bent onbetrouwbaar

Waarachtige communicatie 12

“Je bent onbetrouwbaar omdat er zoveel is dat je niet zegt. Je zegt wel veel over de inhoud van mijn werk en je schetst mooie vergezichten over de context en de stip op de horizon. Maar ik voel dat je het belangrijkste niet zegt. Dat je me eigenlijk maar lastig vind als ik steeds vragen stel. Dat je het ook niet allemaal weet maar dat je daar niet voor uit durft te komen. Je bent per slot van rekening mijn leidinggevende. Ik weet niet wat ik aan je heb; ik vind je onbetrouwbaar. Want het zou zo maar kunnen gebeuren dat je uit je slof schiet. Of dat je me een onvoldoende beoordeling geeft. Ik zie donkere wolken in jou waar de regen maar niet uit wil komen.”

Congruentie is de sleutel

Als je niet weet wat je aan een ander hebt zal je je niet snel open stellen; je blijft op je hoede. Je voelt dat de ander niet alles laat zien, dat er meer is. Je doet je best om te luisteren naar de woorden die de ander uitspreekt, maar je gevoel zegt dat er zomaar een duveltje uit een doosje kan komen. Eigenlijk vind je de ander onbetrouwbaar. Dit komt heel vaak voor.

Een half jaar geleden zag ik de divisiemanager voor het eerst. Ik had al veel over Bas gehoord via mijn coachklant Lea. Ze vertelde me dat ze ineens te horen had gekregen dat hij haar liever als strategisch adviseur zag i.p.v. teamleider. Dat was als een donderslag bij heldere hemel gekomen. Ik heb haar geholpen overeind te krabbelen en een positie te bepalen. Toen ik Bas zag, snapte ik wat het probleem was. Hij liet in de rollenspellen zien dat hij niet kon doorvragen en zich vooral had bekwaamd in het direct oplossen van problemen waar een medewerker mee kwam. Hij had een grimas op z’n gezicht en maakte mannengrapjes om de diepgang te ontlopen. Hij zag er van binnen wanhopig uit maar leek ook een manier te hebben gevonden om de werksituatie te overleven. Ik heb met hem te doen en wens dat zijn manager ingrijpt om hem van deze plek te verlossen.

Congruentie betekent overeenstemming tussen denken, voelen, spreken en doen. Als iemand iets anders zegt dan dat er non-verbaal overkomt, dan noemen we dat incongruent. Dat is geen uitzondering, dat doen we allemaal.

Dat geldt ook voor jou: pas als je kan voelen en desgewenst uitspreken wat er in het NU gebeurt in jou, dan kan de ander waarnemen dat het klopt wat je zegt. Dat het plaatje klopt. Maar vaak is dat te moeilijk. Bijvoorbeeld bij de volgende gedachten:

• Als je bang bent om door de mand te vallen
• Als je je schaamt voor je uiterlijk, je auto, je financiële situatie
• Als je twijfels hebt of je je baan wel aan kan,
• als je niet weet hoe je met bepaalde collega’s moet omgaan;
• als je bang bent voor de ondernemingsraad of de directeur

Dit zijn moeilijke dingen om zomaar uit te spreken.

Congruentie ontwikkelen

Het vergt een ontwikkelingspad om issues zoals angsten, schaamte en schuldgevoelens uit te werken. Zodat je langzaamaan steeds meer durft te laten zien aan de buitenwereld. Eerst aan je naasten, dan ook op het werk. Je merkt dat er dan energie vrijkomt. Dat je geen moeite meer hoeft te doen om een schone schijn op te houden.

Ook als je geen grote issues meer hebt die je aandacht opeisen, dan nog komen er geregeld nieuwe gevoelens en gedachten langs die ‘je echt niet kan uitspreken’. Bij mij zijn daarvoor stiltes nodig om te voelen wat er is. Soms raakt iets me zo diep dat ik er niet bij kan. Dan zien mijn vrienden dat er iets speelt maar dan heb ik tijd nodig om het lek boven te krijgen. Als ik het eenmaal heb gevoeld, kan ik het ook uitspreken en klaart de boel weer op.

Voorbereiding

De waarheid van wat er bij jou speelt, wat jij belangrijk vind en hoe jij je voelt, speelt zich af in het NU. Als jij een bespreking gedetailleerd voorbereid en dat plan volgt, dan is het zelden congruent. Mensen zitten dan naar je te luisteren alsof je een toneelstuk opvoert. Esther, mijn oud-collega, leerde me: het is de kunst om net genoeg voor te bereiden en het dan los te laten. Dan kan je het ter plekke afstemmen op de situatie en waarachtig laten zijn. Hang geen zwetsverhaal op, houd het bij jezelf!

Waarnemen van incongruentie

Dan weer even terug naar incongruentie bij anderen. Je kunt incongruentie waarnemen door het gevoel te volgen van ‘hier klopt iets niet, ik voel me hier niet pluis’. Vervolgens kan je gedetailleerder gaan kijken naar de ander en zal je zien dat er krampachtige trekjes zichtbaar zijn in het gezicht. Dit is het masker. Maskers zijn er om je te kunnen handhaven in een onveilige situatie. Deze zijn vaak al heel oud. Ze zien eruit als een vastgeroeste glimlach, een verbeten trek. Het is ook hoorbaar: een stroom van woorden; hele nette woorden of een meer formele intonatie.

Wie nemen incongruentie het beste waar?

Mensen met veel intellectuele vermogens zijn hier over het algemeen niet goed in. Zij worden beetgenomen door woorden. Zij proberen te volgen wat de ander zegt. En voelen minder goed dat er iets niet klopt. Kinderen en laag-opgeleiden letten meer op wat iemand uitstraalt. Als het niet klopt haken ze af, vinden die persoon niet aardig of hebben een gevoel dat de ander niet eerlijk is. Daarnaast zie je zelf sneller het masker van een ander als je je eigen maskers hebt onderzocht.

Dit verklaart waarom er vaak nogal wat wantrouwen heerst bij de productiemedewerkers voor het hoger management. Het hoger management is er aan gewend om mooie verhalen te vertellen vol logica terwijl deze mensen vooral letten op congruentie.

Oefeningen

De eerste oefening gaat over het waarnemen van incongruentie. Neem een persoon uit jouw omgeving – iemand waar je je niet bij op je gemak voelt. Als de gelegenheid zich voordoet neem je de tijd om de ander waar te nemen. Wat zie je precies aan het gezicht, wat hoor je aan de stem? Wanneer is er meer congruentie en wanneer minder?

De tweede oefening gaat over jouw eigen incongruentie. Kies een bepaalde werksituatie en schrijf voor jezelf op wat je wel vindt en niet zegt. Alle oordelen over anderen, alle overtuigingen over het werk en de leiding en al jouw angsten. Bekijk de lijst en bedenk wat je op dit moment doet om dit niet teveel uit te zenden. Hoeveel energie kost dat en lukt het je om het niet te laten merken? Hoe betrouwbaar ben je?