Machtsbronnen

Waarachtige communicatie 20

Ken jouw machtsbronnen om stevig aan tafel te kunnen zitten. Van daaruit kan je in de breedte onderhandelen en invloed uitoefenen op de besluitvorming.

Ik heb een tijd trainingen verzorgt voor ruim honderd interne adviseurs van een grote stad. Een van de adviseurs vertelde over haar betrokkenheid bij de bouw van een nieuw station. Zij zat tijdens besprekingen naast de wethouder aan tafel met een groot gezelschap. Omwonenden, belangengroeperingen en ProRail. Als het echt even spannend werd in de besprekingen zei de wethouder: “ik geef nu even het woord aan Gerdiene, zij weet precies hoe het zit”. Zij bepaalde dan voor een deel hoe het nieuwe station eruit kwam te zien. Een machtige adviseur.

Wat is macht?

Wie macht heeft, is in staat om het gedrag van anderen te sturen. Je kunt dreigementen waarmaken en mensen belonen. Volgens het woordenboek is macht afgeleid van mogen; je mag tegen een ander zeggen wat er moet gebeuren. Veel mensen hebben moeite met macht omdat zij ervaring hebben met mensen (op het werk) die iets afdwingen en die hun macht misbruiken voor persoonlijk gewin. Dat weerhoudt ze om zelf invloed uit te oefenen; ook als zij de deskundige zijn en weten wat de beste oplossing van een probleem is. Het is interessant om te ervaren dat mensen vaak wel hun macht inzetten om hun kinderen te behoeden voor gevaarlijke situaties maar dat ze op belangrijke momenten op het werk terughoudend zijn.

Het belang van machtsbronnen

Om effectief te zijn op het werk en op de juiste momenten invloed uit te oefenen is het nodig dat je jouw macht gebruikt. Maar als je een dominante leidinggevende boven je hebt kan je al snel het gevoel krijgen dat je niet veel te zeggen hebt. Daarvoor is een onderzoek naar jouw machtsbronnen zinvol: je leert dan inzien dat je wel degelijk iets in de melk te brokkelen hebt. In deze paragraaf licht ik de meest gebruikte machtsbronnen toe en ga ik vervolgens in op een waarachtige manier om hiermee om te gaan.

Overzicht machtsbronnen

Onderstaand is een uitgebreid overzicht gegeven. Je kunt dit gebruiken om voor jezelf te inventariseren welke machtsbronnen jij tot je beschikking hebt:

1. Hiërarchische of formele macht

Binnen jouw mandaat mag jij bepalen wat er moet gebeuren omdat jij de positie daarvoor hebt. Jij hebt de ‘strepen’ om een besluit te nemen en anderen daaraan te houden. Ook al weet je misschien minder af van een onderwerp. Het is goed dat er iemand is die aangesteld is om de besluiten te nemen, anders blijven zaken te lang liggen. Soms is er domweg geen tijd om nog langer na te denken over een probleem. Dan neem je een besluit omdat je de formele macht daartoe hebt.

2. Macht van kennis en informatie

Jij weet als één van de weinigen hoe het precies zit rondom een bepaald thema. Daardoor kan jij tijdens een bespreking uitleggen hoe de vork in de steel zit, wat de consequenties zijn van oplossingsrichtingen. Je kunt stellen dat een bepaalde oplossing niet kan en een andere de beste is. Je kunt dit ondersteunen met feiten die anderen niet hebben. Vaak verkrijg je deze machtsbron omdat je toegang hebt tot informatie waar anderen die toegang niet hebben. Bijvoorbeeld omdat jij contact hebt met belangrijke actoren in jouw netwerk of omdat jij als enige toestemming hebt om bepaalde bronnen te raadplegen. Ook heb je macht als jij een heldere visie hebt, als jij een breed beeld hebt van de ontwikkelingen in het werkveld.

3. Informele macht

Als je een belangrijke rol vervult in de groep als primus inter pares, dan kan je dit ook als een machtsbron meetellen. Je kunt namens de groep spreken en zeggen wat ‘wij’ willen. Dat kan ontstaan zijn omdat je goede relaties onderhoudt met de collega’s of omdat je er al zolang zit. Het kan ook zijn dat je een specifieke rol toebedeeld hebt gekregen in de groep. Vanuit die rol kan je de groep vertegenwoordigen en invloed uitoefenen.

4. Macht van de aantallen

Als je met veel bent, heb je veel in te brengen. Daarom zijn grote groepen demonstranten betekenisvoller. Leidinggevenden met een grote afdeling hebben vaak meer macht. Vakbonden met veel leden krijgen meer gedaan. Dus als je deze bron wilt gebruiken moet je zorgen dat je veel medestanders vindt.

5. Macht door schaarste

Als jij de enige bent die een bepaalde taak kan uitvoeren, dan zou je dit kunnen gebruiken. Zeker als een vervanger niet snel voorhanden is kan jij bepalen hoe iets wordt uitgevoerd. Als je van deze bron veel gebruikmaakt kan het zich wel tegen je keren.

6. Macht van het geld

Degene die betaalt, bepaalt. Zij kunnen de geldkraan open- en dichtdraaien en kunnen daar voorwaarden aan verbinden.

7. Hindermacht

Procedures kan je heel lang rekken als je weet hoe het werkt. Je kunt ontwikkelingen tegenhouden door moties en klachten in te dienen en lastige vragen te stellen. Het klinkt negatief maar het kan een stevige machtsbron zijn van een eenling tegenover een grote organisatie.

8. Inzicht in niet-formele besluitvorming

Als je snapt hoe de hazen rennen kan je enorm veel invloed uitoefenen. Je snapt bijvoorbeeld dat de directeur bij deze casus luistert naar zijn directiesecretaris. Als je deze persoon kan overtuigen van jouw visie, dan kan je ineens veel gedaan krijgen. Met behulp van een krachtenveldanalyse (zie hoofdstuk 4.3) kan je deze tactische beïnvloeding uitdokteren.

Optimaal inzet machtsbronnen

Als je door deze lijst heen kijkt kan je inventariseren hoeveel macht je eigenlijk hebt en welke machtsbronnen je zou kunnen ‘mobiliseren’. Het gaat uit van een setting waarbij je moet knokken om je zin te krijgen. Daarvoor zet je dan al je macht in als dat nodig is; je kan daarmee een oplossingsrichting doordrukken.

Maar ik raad je aan om dingen niet door te drukken. Behalve als er brand is en jij de commandant bent. In alle andere gevallen ga je in overleg en gebruik je de inzichten van anderen om tot de beste oplossing te komen. Want je ziet maar zelden het hele plaatje. De metafoor van de olifant (die door zes blinde wijzen wordt onderzocht en steeds verschillend wordt waargenomen) is vaak van toepassing. Omdat je allemaal niet het hele plaatje ziet richt je schade aan als je jouw standpunt doordrukt. Als jij de formele macht hebt raad ik je aan om de manier van Wim Duisenberg van de ECB te volgen. Hij zei: “Ik heb iedereen gehoord en we hebben de voors en tegens besproken. Op basis hiervan neem ik de volgende beslissing…”

Zoals ik in hoofdstuk 3.3 beschreef raad ik je aan om zoveel mogelijk in de breedte te onderhandelen. Je komt dan tot oplossingen die voor alle partijen winst opleveren. Waarbij alle belangen worden gediend. Maar dan moet je wel stevig aan tafel zitten. Je moet jezelf niet zomaar weg laten blazen door het machtsvertoon van de ander. Daarvoor zijn de machtsbronnen wel degelijk goed: niet om jouw punt door te drukken, maar om zo stevig aan tafel te zitten dat je open het gesprek aan kan gaan. Vanuit gelijkheid.