Bewust kiezen voor halve waarheden

In de artikelen die ik in de afgelopen twee jaar heb geschreven ging ik ervan uit dat je altijd voor openheid kiest, als het kan. Ik schreef dat je waarschijnlijk geregeld voelt dat de omgeving te onveilig is en dat je je daardoor laat tegenhouden. Maar er is ook nog een andere kant van de zaak: je kiest bewust voor afscherming. Je vertelt met opzet niet de hele waarheid. Om dit duidelijk te maken beschrijf ik twee situaties:

Stel, je bent verkoper en krijgt vragen over de betrouwbaarheid van het product dat je wilt verkopen. Je weet dat er recent problemen zijn geconstateerd die nog niet opgelost zijn en de betrouwbaarheid van het product schaden. Bespreek je dit dan in volle openheid met je klanten? Met alles wat je daarvan weet? Of kies je ervoor om er wel iets over te zeggen maar ze vooral gerust te stellen? Je spreekt dan wellicht geen onwaarheden maar je houdt een belangrijk deel achter. Dat doe je niet omdat je een leugenaar bent maar omdat je jouw rol zo goed mogelijk wilt dienen. De functie van een verkoper is om zoveel mogelijk te bereiken voor jouw organisatieonderdeel en soms is volledige openheid daarbij niet helpend. Je schat in dat de problemen met de betrouwbaarheid van het product binnen een paar weken zijn opgelost en dat het niet nodig is om de klant daarover te vertellen. De klant is gebaat bij het product dat jullie verkopen.

Dat geldt ook in de situatie waarin jij als leidinggevende in het MT hebt meegedacht over een bezuinigingsronde. Je weet dat er over een half jaar een reorganisatie zal worden doorgevoerd waarbij alle inhuurkrachten de organisatie gaan verlaten. Dit kan je nog niet met jouw mensen bespreken omdat het plan eerst met het bestuur moeten worden beklonken. Tot die tijd blijf jij projecten opstarten met inhuurkrachten en hen motiveren om er vol voor te gaan. Dat doe je niet omdat je dingen graag wil achterhouden maar omdat jij op die manier jouw rol het beste vervult. Je zorgt ervoor dat mensen prettig blijven werken totdat het doek valt.

In beide situaties kies je er bewust voor niet open te zijn. Je vertelt niet de hele waarheid. Dat doe je om een aantal redenen:

• Je overziet een groter geheel dan de ander en hebt niet de mogelijkheid om dit allemaal uit te leggen. Een technisch specialist zal bijvoorbeeld niet alles over een product uitleggen; hij zal zich beperken tot dat wat de klant moet weten voor het gebruik. Een directeur heeft een stapsgewijs plan in gedachten om de strategie te gaan uitrollen en vertelt alleen de grote lijn. Zij zegt alleen dat wat de medewerkers nu moeten weten om de juiste kant op te bewegen.
• Je kunt sommige dingen niet uitleggen omdat je de privacy van bepaalde personen wilt respecteren. Als leidinggevende besluit je bijvoorbeeld dat het akkoord is als een medewerker de komende weken eerder naar huis gaat omdat haar man ernstige fysieke problemen heeft en niet voor de kinderen kan zorgen. De medewerker hoopt dat het allemaal snel voorbij gaat en wil er niet over praten met collega’s.
• Je denkt dat de ander met jouw uitspraken aan de haal gaat. Dat hij het in zijn referentiekader plaatst en direct conclusies trekt die vanuit jouw optiek onjuist zijn. Als je tegen de klant zegt dat er problemen met de betrouwbaarheid van het product zijn, kan hij voor zichzelf de keuze maken om een ander product te kopen;
• Je schat in dat de ander overtuigd is van een aantal zaken die – in combinatie met de waarheid die jij zou willen vertellen – tot irritatie of een andere ongewenste reactie zou kunnen leiden. Je schat daarbij ook in dat je deze overtuigingen niet zomaar kan veranderen. Er zijn bijvoorbeeld medewerkers die vinden dat managers altijd dingen achterhouden. Als je dan de waarheid vertelt zoeken zij er toch nog meer achter.
• Je voorziet dat je de genuanceerdheid van jouw waarheid niet kan overbrengen in de groep waarin je je bevindt. Voordat jij het hele plaatje hebt kunnen schetsen zijn er al reacties geplaatst en ontstaat er een discussie die de verkeerde kant op gaat. Vooral als de groep groot is en jouw spreektijd beperkt.
• Je vermoed dat je een goed gesprek met de ander kan hebben over de waarheid die jij wilt delen maar dat je niet kan bevroeden wat de ander er vervolgens mee doet. Dat je de ander wellicht een tijd niet zult spreken en je bang bent dat de ander daardoor een ongewenste kant op gaat.

Bij veel van de bovenstaande redenen ga je ervan uit dat de ander niet in staat is om op een rationele manier open te staan voor jouw beeld van de werkelijkheid. Dat is nogal wat. Maar helaas is het vaak waar. Toch is het de vraag of je op deze manier voor de ander moet denken. Ik heb er geen eensluidend antwoord op. Het is een vraag die door het hele boek over waarachtigheid heen speelt. Ik geef verschillende denkrichtingen aan maar hoop vooral dat jij een goede afweging kunt maken wanneer je je zelf afschermt en wanneer je open kan zijn.