Double binds

Het mooiste wat een mens kan verzinnen is dat iedereen vanuit zichzelf precies doet wat jij wil. Dat iedereen hetzelfde vindt als jij en hetzelfde handelt. Dat iedereen jou geweldig vindt, bij jou wil zijn, jou wil liefhebben. Vanuit zichzelf, zonder dat je er om vraagt. Zeker als je soms aan jezelf twijfelt: “Ben ik wel leuk genoeg, kan ik dit wel?” Dan is het heel fijn als alle mensen die je tegenkomt daar niet aan twijfelen: “Nee, joh, je bent geweldig!”

Nou kom je er als kind snel achter dat dit niet gaat lukken. Dat er veel mensen zijn die jou niet zomaar geweldig vinden. Dus richt je je op een aantal mensen dicht in je buurt. Op jouw broertje, vriendinnetje, ouder of kind. Je bent aardig voor ze, je laat zien dat je slim bent en hoopt zo dat ze je geweldig gaan vinden. Als dat niet lukt, word je boos of ga je huilen. Soms helpt dat. Je gaat hiermee oefenen: lief zijn, slim zijn en soms boos of verdrietig. Op die manier maak je jouw naasten duidelijk dat ze jou altijd geweldig moeten vinden. Als je bevestigd wordt door jouw omgeving groeit jouw zelfvertrouwen en positieve zelfbeeld. Als dat niet gebeurt groeit er een diep gemis, een leegte, een twijfel in jou.

Als het gemis uit de kindertijd groot is, heb je steeds meer bevestiging vanuit jouw omgeving nodig (want vanuit jezelf weet je dat je niet veel waard bent). Je hebt de bevestiging nodig en zoekt manieren om dit koste wat het kost te krijgen. Je wilt de ander zodanig controleren, dat er altijd liefde en bevestiging zal komen. Om dat te bereiken zet je de double bind in. Onbewust en dwangmatig, vaak als imitatie van wat je je ouders hebt zien doen.

Wat is het?

Een double bind is een set tegenstrijdige uitingen, gedaan tegen iemand waarmee je een afhankelijke relatie hebt. Bijvoorbeeld tegen je geliefde: “Ik ben boos dat je met die vriendin bent gaan stappen. Natuurlijk moet je doen wat jou het meest gelukkig maakt en ik houd heel veel van je. Maar je maakt mij diep ongelukkig als je steeds weggaat. Ik vraag me steeds af wat onze relatie nog voorstelt.“ Vaak kloppen de woorden ook niet met de toon waarop ze gezegd worden. “Ik houd heel veel van je” wordt dan bijvoorbeeld op een vlakke, terloopse manier gezegd waardoor je de diepgang niet kan peilen.

Als leidinggevende zou je onbewust een double bind kunnen inzetten tegen een afhankelijke medewerker: “Ik ben heel blij dat je in mijn team zit en je goed houdt aan de procedures. Maar je moet wel verbetering laten zien op het terrein van zelfsturing en creativiteit, anders krijg je een negatieve beoordeling.” Als de ander afhankelijk is van jou, dan kan zij geen kant op. Ze moet zich volledig aan jou onderwerpen; goed opletten wat jij precies wil en heel hard haar best doen.

‘Playing hard to get’ en het aantrekken–afstoten, is een beginnende vorm van een double bind. Je verleidt de ander met jouw liefdevolle charme en dan sta je ineens met een ander te flirten. Of je wisselt de warmte af met scherpe eisen. De ander zwemt langzaam in jou net en moet zich steeds meer onderwerpen om nog van jouw liefde te mogen genieten.

Wat gebeurt er met de ontvanger?

Je kunt een double bind herkennen aan het gevoel van twijfel: als ik X doe is het niet goed, als ik Y doe ook niet. Als ik niks doe is het ook niet goed. ‘Either way you’re damned’. Je snapt vaak niet goed wat je nou moet doen. Maar vragen om verduidelijking behoort niet tot de mogelijkheden. Dan heb je echt de poppen aan het dansen! Het enige wat overblijft is maar zoveel mogelijk doen en goed opletten. Spijt betuigen dat je het niet goed hebt begrepen en nog harder je best doen.

Hoe kom je eruit?

Het zijn erg venijnige relaties, waar de double bind heerst. Kinderen die in een dergelijk onveilig milieu opgroeien lijden vaak aan grote twijfels over hun eigen kunnen. Ze kunnen niet ontsnappen aan de beknellende afhankelijkheid. Maar dat is de enige ontsnappings­richting: weg uit de afhankelijkheid. Als volwassene kom je los door eruit te stappen en alleen nog maar te kiezen voor gezonde relaties waarin je vrij kan zijn. Dit is niet makkelijk, want hoe kom je los? Communicatief is dit bijna onmogelijk want als slachtoffer vervul je een wezenlijke rol om het gemis van de aanstichter op te vullen. Je bent hard nodig, anders kan de ander niet gelukkig zijn! Daarmee is de vredige afscheidsroute door het helder uit te spreken onbegaanbaar geworden.

Het enige wat je kan doen is de communicatiepatronen vanuit een 3^e waarnemingspositie te benoemen. Te duiden wat er met je gebeurt als de ander tegenstrijdige dingen zegt en de toon van de boodschap afwijkt. Maar verwacht geen begrip.

Dat doe ik niet

Ik kan me voorstellen dat je denkt dat de double bind alleen voorkomt bij multi-problem gezinnen in achterstandswijken. Dat dacht ik ook. Maar nu ik er een tijdje mee rondloop realiseer ik me dat ik het ook doe. Onbewust zet ik mijn geliefde onder druk omdat ik zo graag wil dat ze mij geweldig vind; dat ze altijd vanuit haarzelf voor mij kiest. Zeker op de momenten dat ik er (voor mezelf) aan twijfel of ik wel zo geweldig ben. De enige route eruit is om de leegte in mij aan te kijken. Te voelen dat ik de dingen soms niet leuk vind, dat ik me rot voel. En dat ik dat zelf te verduren heb.